ปัญหาการสบฟันที่เกิดจากขนาดของขากรรไกรบน/ล่าง ไม่สัมพันธ์กัน โดยมีฟันล่างคร่อมฟันบน จะเรียกว่า การสบฟันผิดปกติแบบที่ 3 (class III malocclusion) เนื่องจากการสบฟันโดยปกติจะมีฟันหน้าบนครอบฟันหน้าล่าง โดยเหลื่อมกันประมาณ 2-3 มม. (ภาพที่ 1)
ปัญหาฟันล่างคร่อมฟันบนเกิดขึ้นจาก
- พันธุกรรม โดยมักมีญาติที่มีลักษณะโครงสร้างใบหน้าแบบเดียวกัน
- เกิดจากจากการสูญเสียฟันน้ำนมด้านหน้าบนเร็วกว่ากำหนด ทำให้ฐานกระดูกขากรรไกรบนไม่เจริญเติบโตเท่าที่ควร
- เกิดจากขนาด/ตำแหน่ง/การทำงานของลิ้นผิดปกติ ทำให้ขากรรไกรล่างผิดปกติได้
แนวทางการแก้ปัญหา
1. กรณีการสบฟันผิดปกติแบบที่ 3 เทียม (Pseudo class III malocclusion)
จะมีลักษณะและขนาดของขากรรไกรล่างปกติ แต่ขากรรไกรบนเจริญเติบโตน้อยกว่าปกติ (ภาพที่ 2) จึงดูเหมือนคางยื่น ทั้งๆที่ความเป็นจริงคือ เป็นเพราะขากรรไกรบนและฟันบนยุบกว่าปกติ
แนวทางการแก้ไขในช่วงวัยเด็ก : ใช้เครื่องมือช่วยกระตุ้นขากรรไกรบนให้เจริญเติบโตมาสัมพันธ์กับขากรรไกรล่าง
โอกาสในการจัดฟันโดยไม่ต้องผ่าตัด : หลายกรณีสามารถจัดฟันโดยไม่ต้องผ่าตัดได้ ถ้าปัญหาไม่รุนแรง
2. การสบฟันผิดปกติชนิดโครงสร้างแบบที่ 3 (Skeletal class III malocclusion)
ซึ่งจะแยกย่อยเป็น 2 กรณี คือ
2.1) ขากรรไกรล่างยื่น+ขากรรไกรบนปกติ (ภาพที่ 3)
แนวทางการแก้ไขในช่วงวัยเด็ก : ในสมัยก่อนจะใส่อุปกรณ์ครอบคางเพื่อยับยั้งการเจริญเติบโตของขากรรไกรล่าง แต่ปัจจุบันเชื่อว่าวิธีนี้ไม่ค่อยได้ผล
โอกาสในการจัดฟันโดยไม่ต้องผ่าตัด : บางกรณีสามารถจัดฟันโดยไม่ต้องผ่าตัดได้ ถ้าปัญหาไม่รุนแรงและคนไข้ยอมรับผลการรักษาที่อาจไม่สมบูรณ์เต็มที่ได้
2.2) ทั้งขากรรไกรล่างยื่น+ขากรรไกรบนเจริญเติบโตน้อยกว่าปกติ (ภาพที่ 4) ซึ่งการสบฟันกรณีแบบนี้จะมีความรุนแรงของปัญหามากที่สุด
แนวทางการแก้ไขในช่วงวัยเด็ก : อาจจะใช้ทั้งเครื่องมือกระตุ้นขากรรไกรบน และยับยั้งการเจริญเติบโตของขากรรไกรล่าง ซึ่งหวังผลเพื่อลดความรุนแรงของปัญหา และช่วยให้การแก้ไขเมื่อคนไข้โตเต็มที่แล้วยุ่งยากน้อยลง
โอกาสในการจัดฟันโดยไม่ต้องผ่าตัด : ส่วนใหญ่ต้องใช้การจัดฟันร่วมกับการผ่าตัด
การแก้ไขเบื้องต้นดังที่กล่าวมานี้ ควรทำตั้งแต่เด็กยังอยู่ในช่วงฟันชุดผสม (ยังมีทั้งฟันน้ำนมและฟันแท้เริ่มขึ้น อายุประมาณ 7-12 ปี) เพราะร่างกายของเด็กกำลังมีการเจริญเติบโต การจะกระตุ้นส่วนที่เจริญเติบโตน้อยกว่าปกติให้เติบโตมากขึ้น หรือยับยั้งส่วนที่เจริญเติบโตมากกว่าปกติ ก็จะได้ประโยชน์ในระยะนี้
แต่จะยังไม่สามารถแก้ปัญหาได้เบ็ดเสร็จ มักจะต้องจัดฟันต่อด้วยเครื่องมือจัดฟันแบบติดแน่นในช่วงฟันแท้ และบางกรณีก็ต้องจัดฟันร่วมกับการผ่าตัดขากรรไกร ซึ่งมักจะเป็นกรณีตามภาพที่ 3,4 การจัดฟันร่วมกับการผ่าตัดขากรรไกรนั้น มักจะเริ่มทำเมื่อร่างกายหยุดการเจริญเติบโตแล้ว (เพศหญิงประมาณอายุ 18 ปี เพศชายประมาณอายุ 19 ปี)
การจะพิจารณาว่าในแต่ละคนควรจะได้รับการแก้ไขปัญหาฟันล่างคร่อมฟันบนโดยวิธีจัดฟันอย่างเดียว หรือต้องจัดฟันร่วมกับการผ่าตัดขากรรไกรนั้น จะประเมินจากสภาพการสบฟัน โครงสร้างใบหน้า ฟิล์มเอกซ์เรย์กระโหลกศีรษะด้านข้าง และประวัติทางพันธุกรรม
การพิจารณาเบื้องต้น หากคนไข้สามารถเลื่อนฟันหน้าบน/ล่างให้ชนกันได้ มักจะสามารถจัดฟันโดยไม่ต้องผ่าตัดขากรรไกรได้ (แต่ไม่ทุกกรณี) อย่างไรก็ตามถ้าพบว่าบุตรหลานมีการสบฟันผิดปกติลักษณะนี้ควรรีบพาไปพบทันตแพทย์จัดฟันตั้งแต่อายุน้อย หากได้รับการแก้ไขเบื้องต้นก่อน จะช่วยบรรเทาให้ความรุนแรงลดลงได้
— คำถามที่น่าสนใจ —
ฟันล่างคร่อมฟันบนจัดฟันแบบไม่ผ่าตัดได้ไหม?
มีปัญหาเรื่องฟันล่างคร่อมฟันบนค่ะ ตอนนี้อายุ 16 ปี แต่ว่าเคยเห็นเพื่อนที่มีปัญหาเดียวกันเค้าต้องผ่าขากรรไกรด้วย จึงอยากทราบว่าจัดฟันอย่างเดียวแล้วไม่ผ่าได้ไหม แล้วถ้าไม่ผ่าจะมีปัญหาอะไรตามมารึป่าวคะ? ใช้ระยะเวลาจัดฟันกี่ปีคะ?
ปัญหาฟันล่างครอบฟันบน อาจจะแก้ไขโดยจัดฟันอย่างเดียวหรือจัดฟันร่วมกับการผ่าตัด แล้วแต่ความรุนแรงของปัญหา ซึ่งมีโอกาสที่จะจัดฟันโดยไม่ต้องผ่าตัดได้ ถ้าฟันล่างยื่นไม่มากและขากรรไกรบนเติบโตตามปกติค่ะ
การรักษาทั้งจัดฟันและผ่าตัดใช้เวลาประมาณ 2-3 ปี กรณีที่ประเมินตั้งแต่ต้นแล้ว ว่าต้องจัดฟันร่วมกับการผ่าตัด ถ้าจัดฟันอย่างเดียวโดยไม่ผ่าตัดจะทำให้ฟันบน/ล่างสบกันได้ไม่พอดี เคี้ยวอาหารลำบาก ถ้าพยายามจัดฟันโดยฝืนโครงสร้างมากๆ อาจมีปัญหาเรื่องเหงือกร่นและฟันสบกระแทกกันบางจุดได้ค่ะ
อายุ 19 ปีค่ะ ฟันล่างคร่อมฟันบนแค่ 2 ซี่ จัดฟันไม่ผ่าตัดได้ไหม?
จัดได้และหมอคิดว่าน่าจะไม่ค่อยยากเท่าไรค่ะ แต่แผนการรักษาจะเป็นอย่างไรควรไปพบคุณหมอจัดฟันเพื่อตรวจให้ละเอียด แล้วลองสอบถามแนวทางการจัดฟันดูนะคะ
อายุ 14 ปี มีปัญหาฟันล่างคร่อมฟันบนนิดหน่อย และคางยื่น
อยากถามว่า คือตอนนี้หนูมีอายุ 14 ปีค่ะ ฟันล่างและฟันบนของหนูมันสบกันไม่พอดีค่ะ และมันมีปัญหาคางยื่นด้วยค่ะแต่ยื่นไม่มาก ฟันล่างครอบฟันบนนิดหน่อย ถ้าจัดฟันจะช่วยให้ฟันไม่ยื่นได้มั้ยคะ? และจะต้องผ่าตัดศัลยกรรมภายหลังหรือไม่? รบกวนด้วยนะคะ
คนไข้เพิ่งอายุ 14 ปี ยังอยู่ในช่วงที่ร่างกายมีการเจริญเติบโตอีก ซึ่งส่วนขากรรไกรล่างจะมีการเจริญเติบโตในช่วงอายุนี้ การที่มีฟันบน/ล่างสบกันไม่พอดี จึงน่าห่วงอยู่บ้างค่ะ (ปกติฟันบนจะต้องครอบฟันล่างประมาณ 2 มิลลิเมตร)
ควรปรึกษาคุณหมอจัดฟันเพื่อตรวจและประเมินว่า ควรใช้เครื่องมือจัดฟันเพื่อช่วยในการกระตุ้นการเจริญเติบโตของขากรรไกรบน หรือยับยั้งการเจริญเติบโตของขากรรไกรล่างหรือไม่ และอาจให้คนไข้ฝึกลิ้นเพราะคนไข้ที่มีขากรรไกรล่างยื่น มักเกี่ยวข้องกับตำแหน่ง/ขนาด/การทำงานของลิ้นด้วย
หากประเมินแล้วเห็นว่าการใช้เครื่องมือใดๆในช่วงนี้ไม่มีประโยชน์ ก็จะแนะนำวิธีฝึกลิ้นและบันทึกประวัติฟันของคนไข้/เอกซเรย์ และติดตามดูการเจริญเติบโตและการเปลี่ยนแปลงของโครงสร้างใบหน้าและการสบฟันไปก่อนเป็นระยะๆ จนกว่าจะถึงช่วงที่ร่างกายเจริญเติบโตช้าลงหรือหยุดโตแล้ว (ให้วัดส่วนสูงบันทึกไว้ทุกๆ 6 เดือนด้วยค่ะ) จึงจะพิจารณาการจัดฟันว่าจะจัดฟันอย่างเดียวหรือต้องจัดฟันร่วมกับการผ่าตัดค่ะ
ฟันล่างคร่อมฟันบน ควรจัดฟันไหม? ไม่จัดฟันจะเป็นผลเสียไหม?
กรณีฟันล่างคร่อมฟันบนนั้น ปัญหาที่ห่วงจะเกี่ยวกับการทำงานของข้อต่อขากรรไกรตอนช่วงอายุมากๆ ระยะยาวอาจมีปัญหาเรื่องข้อต่อขากรรไกรสึกหรือทำงานไม่ปกติได้ เช่น อ้าปาก-หุบปากแล้วมีการสะดุด หรือมีเสียงที่ข้อต่อ บางคนอาจมีขากรรไกรค้างได้ รวมถึงอาจทำให้มีปัญหาฟันหน้าบนสึกเนื่องจากการสบกระแทกฟันล่าง
ส่วนหนึ่งที่ช่วยได้คือพฤติกรรมการใช้งานและการบดเคี้ยวอาหาร ถ้าเป็นไปได้ก็ควรจัดฟันเพื่อแก้ไข หากไม่สะดวกที่จะจัดฟัน ก็ควรหลีกเลี่ยงอาหารที่แข็ง/เหนียวมากๆ หรืออาหารคำโตๆ เพื่อไม่ให้ข้อต่อขากรรไกรต้องใช้งานหนักเกินไปค่ะ
แต่อาการดังกล่าวมานี้ คนไข้หลายคนก็ไม่มีปัญหาอะไรมากนัก แม้จะไม่ได้จัดฟันค่ะ
ฟันปกติแต่คางยื่นมาก ทำยังไงดี?
อยากถามคุณหมอหน่อยค่ะ คือว่า ฟันก็ปกติฟันบนครอบฟันล่าง แต่คางยื่นออกมามาก มันเกิดจากอะไรค่ะ? แล้วต้องจัดฟันหรือผ่าตัดไหมค่ะ?
ถ้าฟันบนครอบฟันล่างเป็นปกติและสบกันได้ดี ไม่น่าจะต้องทำอะไรเกี่ยวกับฟันค่ะ
ส่วนคางยื่นแสดงว่าเป็นลักษณะโครงสร้างของขากรรไกรล่าง ถ้ายื่นมากจนดูไม่สวยงามอาจจะผ่าตัดเฉพาะส่วนปลายคาง (ซึ่งจะไม่ใช่ผ่าตัดใหญ่เท่าการผ่าตัดขากรรไกร) อย่างไรก็ตามต้องประเมินจากลักษณะการสบฟันและฟิล์มเอกซ์เรย์ประกอบว่าควรแก้อย่างไรมากน้อยเพียงไรค่ะ
อายุ 14 ปีฟันล่างคร่อมฟันบน 4 ซี่
อยากถามคุณหมอว่า อายุ 14 ปีอ่าคะ ฟันล่างคร่อมฟันบน 4 ซี่หน้าเองค่ะ อยากจัดฟันมาก แต่ไม่อยากผ่าจะได้ไหมคะ?
อายุ 14 ปี ควรไปพบคุณหมอจัดฟันเพื่อตรวจพิมพ์ปากและเอกซ์เรย์ก่อน เพื่อประเมินว่าสามารถจัดฟันโดยไม่ต้องผ่าตัดได้หรือไม่ ถ้าทำได้ควรจะรีบจัดฟันเลย
แต่ถ้าดูโครงสร้างแล้วมีแนวโน้มต้องใช้การผ่าตัดร่วมด้วย รวมถึงมีบุคคลในครอบครัวเป็นลักษณะเดียวกัน ควรจะต้องรอให้ร่างกายโตเต็มที่จนหยุดโตจึงเริ่มจัดฟันค่ะ (18 ปีขึ้นไปสำหรับผู้หญิง)
ฟันล่างคร่อมฟันบน จัดฟันแล้วมีปัญหาเสียวฟันมาก
คุณหมอคะ คือหนูฟันล่างคร่อมฟันบน 3 ซี่ค่ะ กำลังจัดฟันแต่ตอนนี้มีปัญหาเสียวฟันมากค่ะ มันเกิดจากอะไร อันตรายไหม ควรไปหาหมอหรือป่าว? ขอบคุณค่ะ
ปกติเวลาจัดฟันเพื่อแก้ไขฟันล่างครอบฟันบน เวลาจะเคลื่อนฟันหน้าบน/ล่างให้พ้นจากกัน จะมีโอกาสเกิดฟันหน้าสบกระแทกกันได้ ซึ่งจะเป็นสาเหตุทำให้เกิดอาการเสียวฟันค่ะ
หากฟันล่างสบครอบฟันบนมาก ทันตแพทย์มักจะทำพลาสติกช่วยเสริมให้ระดับฟันพ้นแนวสบคร่อมกัน เพื่อเวลาเคลื่อนฟันจะได้ไม่กระแทกกันค่ะ ในระหว่างจัดฟันมีโอกาสจะมีอาการเสียวฟันมากกว่าปกติ เวลาถูกน้ำร้อน/เย็นอยู่แล้ว แต่ไม่ควรจะเป็นมากนักค่ะ
หากมีปัญหาเสียวฟันมากหรือปวดมาก ควรจะรีบกลับไปพบทันตแพทย์จัดฟันเพื่อหาสาเหตุและแก้ไข ก็จะเป็นการดีค่ะ
จากการให้คำปรึกษาแบบสาธารณะ
ตอบคำถามโดย ทพญ.ขนิษฐา สุรางค์ศรีรัฐ
