ก่อนที่จะกล่าวถึงเรื่องฟันผุ และสัญญาณแสดงอาการฟันผุ อยากให้ทำความรู้จักโครงสร้างของฟันกันสักเล็กน้อย …ฟันเป็นอวัยวะในช่องปากที่เจริญเติบโตมาจากเนื้อเยื้อชั้นนอกสุด เช่นเดียวกับผิวหนังหรือเกล็ดปลา โดยมีโครงสร้าง ดังนี้
เคลือบฟัน (Enamel) เป็นชั้นที่แข็งแรงที่สุด ทำหน้าที่ป้องกันโครงสร้างภายในของฟัน เคลือบฟันเป็นส่วนที่ไม่มีชีวิต เมื่อถูกทำลายไปจากฟันผุ ร่างกายจะไม่สามารถซ่อมแซมผิวเคลือบฟันขึ้นใหม่ด้วยตัวเองได้
เนื้อฟัน (Dentine) เป็นเนื้อเยื่อแข็งที่ถูกสร้างขึ้นจากเซลล์สร้างเนื้อฟัน มีท่อเส้นประสาทซึ่งเชื่อมต่อระหว่างเคลือบฟันและโพรงประสาทฟัน เนื้อฟันเป็นส่วนที่มีชีวิต ร่างกายสามารถซ่อมสร้างขึ้นใหม่ได้ในระดับหนึ่ง
โพรงประสาทฟัน (Dental pulp) เป็นช่องภายในฟันที่มีเนื้อเยื่ออ่อนของเซลล์ต่างๆ เส้นประสาท เส้นเลือด ระบบน้ำเหลือง
ฟันผุเกิดจากอะไร?
ฟันผุ มีสาเหตุเกิดจากเชื้อจุลินทรีย์ในช่องปากรวมตัวกับเศษอาหารและน้ำลาย สะสมกันจนเป็นแผ่นคราบเกาะอยู่บนตัวฟัน จุลินทรีย์เหล่านี้จะสังเคราะห์พลังงานจากน้ำตาล แล้วเกิดผลพลอยได้เป็นกรดซึ่งมีฤทธิ์ทำลายผิวฟัน โดยเกิดสลับกันไประหว่าง การทำลาย (มีคราบอาหารบนผิวฟัน) กับ การหยุดทำลาย (แปรงฟันจนสะอาด)
เมื่อมีการละลายแร่ธาตุมากถึงระยะหนึ่ง ก็จะปรากฎเป็นรอยฟันผุระยะแรก ต่อมาจึงเกิดเป็นรูขึ้น โดยเริ่มจากรูเล็กๆ ลุกลามใหญ่ขึ้นเรื่อยๆ จนกลายเป็นโรคฟันผุทะลุโพรงประสาทฟันได้ในที่สุด
ฟันผุ 4 ระยะ
1) ฟันผุระยะแรก
อาการฟันผุในระยะแรก : จะปรากฎให้เห็นเป็นคราบหรือเป็นรอยสีขาวขุ่น หรือสีน้ำตาล ที่ผิวเคลือบฟัน แต่ยังไม่มีอาการปวดฟันใดๆเกิดขึ้น
วิธีรักษาฟันผุระยะแรก : สามารถทำได้ด้วยตนเองโดยการเสริมฟลูออไรด์จากการแปรงฟันที่มีส่วนผสมของฟลูออไรด์ และอมน้ำยาฟลูออไรด์ หรือให้ทันตแพทย์เป็นผู้เคลือบฟลูออไรด์ให้หลังจากการขูดหินปูน สารฟลูออไรด์จะช่วยให้เกิดกระบวนการเสริมกลับของแร่ธาตุที่ผิวเคลือบฟัน (remineralization) ได้ในระดับหนึ่ง คนไข้จึงอาจยังไม่จำเป็นต้องอุดฟันที่เพิ่งผุในระยะแรกก็ได้
2) ฟันผุที่ผิวเคลือบฟัน
อาการฟันผุที่ผิวเคลือบฟัน : ปรากฏรอยผุเป็นรูสีน้ำตาลเข้ม หรือสีดำ ที่ผิวเคลือบฟัน ซึ่งจะสามารถสังเกตเห็นได้ชัดเจนถ้าอยู่ในตำแหน่งที่เปิดเผย แต่ถ้าหากอยู่ในบริเวณฟันหน้าด้านในและฟันกราม บางครั้งก็อาจยังไม่ทันสังเกตว่ามีฟันผุเกิดขึ้น เนื่องจากฟันผุที่เคลือบฟัน ก็ยังไม่ทำให้เกิดอาการปวดฟัน อาจจะมีการเสียวฟันได้ง่ายกว่าปกติบ้างเพียงเล็กน้อยเท่านั้น
วิธีรักษาฟันผุที่ผิวเคลือบฟัน : รักษาด้วยการอุดฟัน ซึ่งการอุดฟันที่เพิ่งผุในระดับผิวเคลือบฟัน มักจะเป็นการอุดฟันที่ไม่ยาก และได้ผลลัพธ์ที่ดี มีความแข็งแรงในการใช้งานบดเคี้ยว
3) ฟันผุเป็นรูถึงเนื้อฟัน
จุดที่ผิวเคลือบฟันมีรอยผุแล้ว แต่ยังไม่ได้บูรณะด้วยการอุดฟันให้เรียบร้อย จะเป็นจุดที่มีโอกาสเกิดฟันผุลุกลามได้มากยิ่งขึ้น เนื่องจากตำแหน่งนั้นเศษอาหารจะเข้าไปเกาะติดได้ง่าย หากปล่อยทิ้งเป็นเวลานานการผุจากผิวเคลือบฟันจะค่อยๆลุกลามเป็นรูลึกเข้าไปถึงเนื้อฟัน
อาการฟันผุถึงเนื้อฟัน : จะมีอาการเสียวฟันได้ง่ายเมื่อกินน้ำร้อน น้ำเย็น อาหารรสเปรี้ยว เป็นต้น เนื่องจากเนื้อฟันเป็นส่วนที่มีชีวิตและมีเส้นประสาทอยู่เป็นจำนวนมาก
วิธีรักษาฟันผุเป็นรูถึงเนื้อฟัน : รักษาด้วยการอุดฟัน อย่างไรก็ตาม บางครั้งพบว่าแม้ฟันผุจะยังไม่ทะลุถึงโพรงประสาทฟัน แต่คนไข้ก็อาจมีการติดเชื้อในโพรงประสาทฟันเกิดขึ้นแล้ว กรณีที่มีความเป็นไปได้เช่นนี้ ทันตแพทย์มักแนะนำคนไข้ให้อุดฟันเพื่อดูอาการก่อน ถ้าหลังอุดแล้วมีอาการปวดที่บ่งชี้ว่าเกิดขึ้นจากการติดเชื้อในโพรงประสาทฟัน ฟันซี่นั้นก็จำเป็นจะต้องรักษารากฟัน ทั้งนี้ อาการปวดฟันหลังอุดฟันอาจเกิดขึ้นจากการปรับตัวของเนื้อฟันกับวัสดุอุดฟันก็ได้ ซึ่งถ้าเป็นเช่นนี้ อาการปวดฟันหลังอุดฟันจะค่อยๆหายไปเองในเวลาไม่เกิน 1 เดือน
4) ฟันผุทะลุโพรงประสาทฟัน
อาการฟันผุทะลุโพรงประสาทฟัน : คนไข้จะมีอาการปวดฟันรุนแรง โดยเฉพาะในเวลานอน เนื่องจากขณะที่เรานอนฟันจะอยู่ระนาบเดียวกับหัวใจ ทำให้ของเหลวในโพรงประสาทออกมาคั่งอยู่ในคลองรากฟันได้มาก แม้อาการปวดอาจทุเลาลงไปเป็นบางช่วง แต่การติดเชื้อในคลองรากฟันจะยังดำเนินต่อไป ซึ่งหากปล่อยไว้นาน การรักษาจะยิ่งยาก การพยากรณ์โรคจะแย่ลงเรื่อยๆ จนอาจเหลือเพียงทางเลือกเดียว คือการถอนฟัน
วิธีรักษาฟันผุทะลุโพรงประสาทฟัน : การรักษารากฟัน, ถอนฟัน
สรุป
ฟันเป็นสิ่งที่เราใช้ อย่างน้อยที่สุด คือเคี้ยวอาหาร 3 มื้อ เพราะฉะนั้น จึงเป็นอวัยวะที่สำคัญ การดูแลสุขภาพฟันด้วยการแปรงฟันอย่างถูกวิธี ตรวจฟันสม่ำเสมอทุก 6 เดือน หรืออย่างน้อยปีละครั้ง เป็นแนวทางพื้นฐานที่เหมาะสมสำหรับทุกคน
หากเริ่มมีฟันผุ การอุดฟันตั้งแต่ที่รอยผุยังมีขนาดเล็ก จะช่วยลดโอกาสเกิดฟันผุที่ลุกลามเข้าไปถึงโพรงประสาทฟัน จนต้องรักษารากฟัน ซึ่งมีค่าใช้จ่ายสูง หรือในบางกรณีอาจถึงขั้นสูญเสียฟันได้ การดูแลรักษาฟันที่ถูกต้องจะทำให้ฟันของเราอยู่ให้ใช้งานไปตลอดชีวิต ฟันดีก็เคี้ยวอาหารได้ดี ส่งผลทำให้สุขภาพเราดีไปด้วย
ตรวจสอบบทความโดย
ทพญ.ขนิษฐา สุรางค์ศรีรัฐ
